دانشگاه تهران؛ مهد آموزش عالی و نماد بالندگی علمی ایران

تاریخ تمدن و فرهنگ ایران زمین بیانگر وجود مراکزی در حوزه دانش، معارف، مطالعه و پژوهش است، نهادهایی که هر کدام نقشی مهم و اساسی در تحول و دگرگونی جامعه داشته اند و یاری بخش مردم روزگار خویش در زمینه دستیابی به علم و دانش شده اند، در این میان می توان به مدرسه نصیبین و دانشگاه جندی شاپور در زمان ساسانیان اشاره کرد.
علاقه ایرانیان به کسب علم و دانش سبب شد تا در دوره های بعد نیز به این امر توجه شایانی شود اما فراگیری علم تا دوره قاجار به شیوه سنتی رواج داشت تا اینکه اندیشه ایجاد مرکزی برای آموزش عالی در ایران برای نخستین بار در ۱۲۳۰ خورشیدی با تاسیس دارالفنون به همت میرزا تقی خان امیرکبیر پدید آمد. این نهاد سبب آشنایی ایرانیان با دانش های نوین و پیشرفت های اروپاییان در صنعت، اقتصاد، سیاست و… شد.
تجربه دارالفنون، روشنفکران را در دهه نخست و دوم ۱۳۰۰ خورشیدی تشویق به تشکیل دانشگاه کرد تا آنکه پس از تلاش های فراوان مجلس شورای ملی در هشتم خرداد ۱۳۱۳ خورشیدی لایحه تاسیس دانشگاه را به تصویب رساند، پس از آن بود که رضاخان در ۱۵ بهمن همان سال کلنگ ساخت این دانشگاه را در زمین های باغ جلالیه (در جنوب پارک لاله کنونی) به زمین زد و پس از مدتی این دانشگاه به صورت رسمی گشایش یافت.
این نهاد در طول سالیان فعالیت خویش شاهد رخدادهای فراوانی بوده است زیرا دانشجویان و استادان آن در کنار تحصیل علم به مبارزه با طاغوت زمان می پرداختند، در واقع دانشگاه تهران از زمان شکل گیری در ۱۳۱۳ خورشیدی تا پیروزی انقلاب اسلامی در ۱۳۵۷ خورشیدی به کانونی برای مبارزه علیه رژیم پهلوی تبدیل شده بود.
گذشته از جنبه سیاسی این دانشگاه باید بیان داشت که از آغاز فعالیت های آموزشی این مرکز تا به امروز همواره افراد شایسته و شخصیت های برجسته و صاحب نامی در آن به تدریس یا تحصیل پرداخته اند که در عرصه های سیاست، اجتماع، علم و هنر نام آور بوده اند. همین ویژگی ها سبب شد تا این نهاد علمی از جایگاهی ممتاز در عرصه جهانی برخوردار باشد.
«گودرز رشتیانی» استاد تاریخ دانشگاه تهران به مناسبت سالروز «تشکیل دانشگاه تهران» در گفت و گو با پژوهشگر گروه اطلاع رسانی درباره پیشینه مقوله آموزش در ایران، گفت: هر چند دانشگاه به معنا، مفهوم و کارکرد کنونی آن یک نهاد برخاسته از تمدن غرب و مختص جامعه مدرن بوده است اما در تمدن ایران و دوره ایرانی- اسلامی، سابقه ای طولانی با پویایی علمی وجود دارد. مرکز جندی شاپور در زمان ساسانیان و مدرسه های گوناگون در دوره اسلامی از جمله مدرسه های زنجیره ای نظامیه در عهد سلجوقیان و پس از آن نمونه های روشنی از تکاپوی علمی ایرانیان در طول تاریخ به شمار می روند.
استاد تاریخ دانشگاه تهران بیان داشت: دانشگاه در شرایط جامعه نقشی تاثیرگذار دارد و علاوه بر عهده داشتن مقوله آموزش عالی و تامین نیازهای علمی کشور، بر تحولات اجتماعی نیز اثر می گذارد و در واقع می توان گفت، دانشگاه موتور محرک این تحولات محسوب می شود.
این استاد تاریخ در ارتباط با شکل گیری دانشگاه تهران یادآور شد: دانشگاه تهران نتیجه تجربه ها و دانش های فراوان روشنفکران ایرانی از نیمه سلطنت قاجاریان به بعد است که ضرورت تاسیس چنین نهاد مهمی را درک کردند و به آن جامه عمل پوشاندند. در واقع تشکیل این نهاد بیش از آنکه حاصل اقدام حکومت وقت باشد، نتیجه تلاش فرهیختگان این دیار کهن در تشویق حاکمیت سیاسی در این زمینه بود.
وی در ادامه افزود: اسماعیل خان سنک نماینده ساری در مجلس شورای ملی در ۱۳۰۵ خورشیدی در نامه ای به سید محمد تدین وزیر معارف خواستار اقدام دولت برای تاسیس دانشگاه در ایران شد؛ موضوعی که خود تدین نیز به آن نظر داشت و درباره آن گفته بود: «یک روزی این مملکت از علم کاملاً مستفیذ خواهد شد که ما دارای اونیورسیته و دار‌العلوم باشیم و الا با این تحصیلات ابتدایی و متوسطه آن استفاده که ممالک دیگر از علوم عالیه می‌کنند ما هم اگر بخواهیم منحصر کنیم به همین قسمت، آن استفاده را نخواهیم کرد.»
رشتیانی درباره چگونگی پیشنهاد طرح تشکیل دانشگاه تهران توضیح داد: تلاش و ترغیب بزرگان عرصه علم بود که سبب شد تا کلیات طرح تاسیس دانشگاه تهران از ۱۳۰۷ خورشیدی به علی اصغر حکمت وزیر فرهنگ وقت پیشنهاد شود. هر چند شکل گیری دانشگاه به علت فراهم نبودن امکانات و وسایل لازم مدتی به عقب افتاد اما در ۱۳۱۰ خورشیدی طرح برپایی دانشگاه تهیه و به دولت ابلاغ شد تا به مرحله اجرا گذاشته شود اما به دلیل تغییر دولت اجرای آن عملی نشد تا آنکه در نهایت این طرح در ۱۳۱۲ خورشیدی به مجلس شورای ملی رفت و در هشتم خرداد ۱۳۱۳ خورشیدی لایحه تاسیس دانشگاه به تصویب رسید، بدین ترتیب این موسسه با ادغام دارالفنون و مدرسه های علوم سیاسی، طب، فلاحت و صنایع روستایی، نخستین مدرسه کشاورزی در ایران (فلاحت مظفر)، صنایع و هنر (کمال الملک)، معماری، حقوق و چند مرکز آموزش عالی دیگر در تهران دایر شد.
استاد تاریخ دانشگاه تهران، نقش این نهاد علمی را در مبارزه های مردمی در جریان انقلاب اسلامی بسیار مهم و حائز اهمیت دانست و بیان کرد: دانشگاه تهران در تمامی تحولات اجتماعی معاصر کشور نقش محوری داشته و بر این پایه در مبارزه های پیش از انقلاب اسلامی ایران نیز دارای نقشی تاثیرگذار بوده است. دانشگاه تهران در جریان نهضت ملی شدن صنعت نفت نیز از رکن های مبارزه علیه استعمار انگلیس به شمار می رفت و در جریان های سیاسی سال های نخست دهه ۳۰ خورشیدی و حوادث پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ خورشیدی نیز نقش موثری ایفا کرد. در دوره پس از کودتا با توجه به اینکه مبارزه های گروه های سیاسی با سرکوب شدید روبرو شد اما جنبش دانشجویی همچنان به فعالیت خود ادامه داد و بدین شکل پس از آن، دانشگاه به محلی برای شکل گیری و ترویج اندیشه های انقلابی تبدیل شد که مخالفت دانشجویان دانشکده فنی با سفر نیکسون معاون رییس جمهوری وقت آمریکا و کشته شدن سه نفر از آنها و نقش مهم جامعه دانشگاهی در تحولات انقلاب اسلامی، حکایت از این نقش اساسی و محوری دارد. به این ترتیب پس از کودتا، یکی از مکان هایی که به مخالفت خود با حکومت پهلوی ادامه داد، دانشگاه تهران بود.
وی درباره ارتباط دانشگاه با سیاست اظهار داشت: دانشگاه به صورت مستقیم و عملیاتی با سیاست ارتباط ندارد اما به شدت بر فرآیند سیاسی هم در بعد داخلی و هم خارجی تاثیر گذار است و البته از نهاد سیاست نیز تاثیر می پذیرد، به ویژه با توجه به دولتی بودن ساختار دانشگاه و اتکای بودجه آن به منابع عمومی کشور، این نهاد می تواند در سیاست گزاری و در تخصیص بودجه تا میزانی در سیاست وارد شود.
این استاد تاریخ، دانشگاه تهران را یک نهاد موفق در زمینه انجام دادن وظیفه های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی ارزیابی کرد و توضیح داد: دانشگاه تهران جزو نهادهایی به شمار می رود که به خوبی توانسته است رسالت تاریخی، اجتماعی و فرهنگی خود را به سرانجام برساند، رسالتی که همچنان در مسیر تحول و تکامل است. ارائه آموزش های تخصصی به ده ها هزار تن در حوزه های مختلف علوم انسانی، فنی و مهندسی، علوم پایه و تخصص های میان رشته ای و تربیت هزاران مدیر ارشد کشور که حداقل در تمامی دولت ها حضور داشته اند از جمله عملکردهای موفق این مرکز علمی است.
همچنین شناساندن بخشی از میراث ملی و معرفی جامعه ایران به کشورهای خارجی، انجام دادن هزاران پژوهش در زمینه فرهنگی و اجتماعی کشور که امکان مهمی را برای سیاست گزاری بخش های حاکمیتی در حوزه های مختلف فراهم کرده است، نقش محوری دانشگاه در فرایند توسعه کشور و موفقیت آن در به سر انجام رساندن رسالت تاریخی خود نشان می دهد.
وی در پایان گفت: دانشگاه تهران دارای پیشینه ای درخشان است و از یک میراث و پشتوانه غنی بهره می برد و در حال حاضر نیز در عرصه های علمی، فرهنگی و اجتماعی از شرایط مناسبی بهره مند است. بدون تردید آینده ای درخشان خواهد داشت اما در کنار تمامی این عوامل، گسترش روابط بین المللی و تقویت ساختارهای فناوری اطلاعات می تواند در مسیر موفقیت روز افزون این نهاد ارزشمند موثر واقع شود.

منبع: www.irna.ir