برگزاری سمپوزیوم بین المللی درباره فضا،آستانگی و ابعاد نهفته در هنر و معماری در دانشکدگان هنرهای زیبا

در روز شنبه 19 شهریورماه سال جاری مراسم افتتاحیه سمپوزیوم بین المللی هنر و فضای مابین در محل دانشکدگان هنرهای زیبای دانشگاه تهران با حضور اساتید و دانشجویان برجسته ایرانی و ژاپنی برگزار شد. آیکاوا کازوتوشی سفیر ژاپن، دکتر حامد مظاهریان، رئیس دانشکدگان هنرهای زیبا، دکتر سید  یحیی  اسلامی معاون آموزشی دانشکده  معماری و رئیس سمپوزیوم ، و عبدالمجید اسکندری، مدیرکل دفتر روابط بین الملل در این مراسم افتتاحیه سخنرانی ایراد کردند.

درباره سمپوزیوم

فضای مابین در هنر و معماری ایرانی بازتاب اندیشه­ های مختلفی در بخش ها، عناصر و مفاهیم زیبایی شناسی است. فاصله، تهی و سکوت در فضای مابین جایی برای درک عناصر خلق کننده فضا است  و در طول تاریخ و فرهنگ ایران به اشکال مختلفی به متن هنر و معماری معنا بخشیده است. آستانه و درگاه ورود به دنیای درون را ممکن می ­سازد  و فضای واسط میان رخدادهای دنیای بیرون با زندگی جاری در دنیای درون است. در طول تاریخ دنیای درون به مثابه پردیس و بهشت همچون مکانی مقدس، گوهر زیبای خود را پنهان می­ کند و در پشت لایه­ های مختلفی از انتقال و حرکت، به تدریج و با گذار از بیرون تا درون آشکار می­ سازد. فضای واسط مرز میان زمین و آسمان را شکل می­ دهد و جلوه­ گاه نور و سایه، تاریکی و روشنایی، رنگ و درخشش، و سکوت و صدا است.  پرده پوشی و استتار، ابهام و ایهام، فضای تهی و بینابین و لایه­ های مختلفی از گذار از بیرون تا درون واژگانی است که فضای مابین را تعریف می­ کند. بسیاری از عناصر و اجزای هنر و معماری ایران در نقاط انتقال و گذار از فضایی به فضای دیگر و در میان عناصر و اجزاء در تطبیق با شان و ارزش فضا شکل می­ گیرند.

در مطالعه­ ی مقایسه­ ای میان این مفهوم با اندیشه ­های شکل دهنده به فضا در مشرق زمین، به مفهوم مشابهی در هنر و معماری ژاپن برمی­ خوریم. 間 یا "ما" که در زبان ژاپنی یک واژه نگاشت مشابه شعاع نوری است که از میان درگاهی به درون می ­تابد، اندیشه­ فضای واسط و تهی میان درون و برون را در خود منعکس می کند. 間 یا "ما" که هم با معنای زمان و هم مکان به کار گرفته می­ شود، به فضای خالی مابین خطوط، عناصر، بخش­ ها و واژه ها ارزش زیبایی شناسی متمایزی می­ بخشد. "ما" یک وقفه در زمان و یک فاصله و تهی در فضا است که به اندازه­ خود فضا دارای اهمیت در ترکیب بندی کلی است. فضای تهی پر از امکاناتی است که هنوز استفاده نشده و رازهای نگفته ای در خود دارد.  بعلاوه، معماری ژاپنی با مفهوم فضای میانی، دنیای داخلی خود را در میان لایه‌های مختلفی از اجزای شفاف و دالان‌های به هم مرتبط می‌پیچد و بیرون و درون را با هم در می آمیزد و جنبه‌ های مشابهی در مقایسه با معماری ایرانی را درتعریف فضای داخلی وخارجی در رابطه با نور و سایه، حرکت و مکث، فعالیت و آرامش، و سکوت و صدا شکل می‌دهد.

با توجه به اهمیت و اعتبار مفهوم آستانگی در فرهنگ ایران و 間 یا "ما"در اندیشه زیبایی شناسی شرقی و شکل دادن به مفاهیم مختلفی در هنر و معماری سمپوزیوم بین المللی هنر و فضای مابین در   19 و 20 شهریور در دانشکدگان هنرهای زیبا دانشگاه تهران برگزار می ­شود. اهداف این سمپوزیوم عبارتند از:

• تامل درباره مفاهیم مربوط به فضا، آستانگی و ابعاد نهفته در هنر و معماری
• تفکر پیرامون مفهوم 間 یا "ما"، مکث در زمان یا فاصله و خلا در فضا در فرهنگ و هنر کشور ژاپن
• تفکر پیرامون مفهوم فاصله و خلا مولد در فرهنگ، هنر و معماری ایران

این سمپوزیوم با حضور اساتید مختلفی از کشورهای ایران  و ژاپن از رشته های مختلف مرتبط با هنر و معماری در چهار پنل مختلف اهداف سمپوزیوم را به شرح زیر دنبال می کند:

• پنل 1: آستانگی و 間 یا "ما" در معماری و فضا
• پنل 2: آستانگی و 間 یا "ما" در تاریخ و تفکر
• پنل 3: آستانگی و 間 یا "ما"، کانسپت، مفهوم و لغت شناسی
• پنل 4: آستانگی و 間 یا "ما" در رسانه، نمایش و آیین­ ها

مفهوم 間  یا "ما"

بیش از 40 سال پیش، آقای آراتا ایسوزاکی، معمار برنده جایزه پریتزکر سال 2.19 در ژاپن، با استفاده از نمایشگاهی با عنوان "間 MA – فضا / زمان در ژاپن" که در پاریس برگزار شد، ایده 間  یا "ما" را به دنیای غرب مطرح کرد. اصطلاح 間  یا "ما" برای توضیح منحصر به فرد بودن و خاص بودن معماری و هنر ژاپنی، در تضاد با ایده غربی فضا، که مفهوم روشنی از مرز و سلسله مراتب دارد، استفاده شد. رویکرد او تنها از خود معماری نشأت نمی‌گیرد، بلکه از خوانش عمیق فلسفه و ادبیات شرق نیز سرچشمه می‌گیرد، که نشان‌دهنده احساس ابهام و عدم قطعیت بین مواجهه با فضاها و اشیایی مانند بیرون/درون یا پوچ/جامد است. تلاش ایسوزاکی پس از آن بذرهای جدیدی از درک معماری و فضا را کاشت که از قید و بندهای منطق کلاسیک تفکر غرب محور رهایی یافته است. معماری شرقی، به روشی بسیار گسترده‌تر، می‌تواند با مفهومی آزاد مانند بینا‌بین یا "ما" (間) تفسیر شود. این سمپوزیوم ثمره بحث مشترک متخصصان ایرانی و ژاپنی در زمینه معماری، هنر، ادبیات و موسیقی برای چند سال است. به منظور برگزاری یک نمایشگاه و انتشار دانشنامه با این موضوع در سال آینده، کارشناسان و متخصصان از دو گوشه شرق در قالب مجمع خردمندان در تهران گرد هم می آیند.